do 1370

1371 – 1572

1918-1939

PRL

1944-1989

Współczesna Polska

od 1989

1953

Non possumus! Memoriał Episkopatu polski do władz PRL

Kontekst historyczny

II wojna światowa spowodowała, że Polska trafiła w orbitę wpływów ZSRS. W 1947 r., po rozprawieniu się z legalną opozycją polityczną, władze komunistyczne rozpoczęły walkę z Kościołem katolickim, uznając, że jest sprzymierzony z wrogami klasowymi i przeszkadza w budowie nowego, socjalistycznego społeczeństwa.

W trudnej dla polskiego Kościoła katolickiego sytuacji, godność arcybiskupa warszawskiego i gnieźnieńskiego, a zarazem prymasa i przewodniczącego episkopatu Polski objął w 1948 r., młody, 46-letni biskup lubelski Stefan Wyszyński. Posiadał wykształcenie prawnicze i interesował się społeczną nauką Kościoła i życiem robotników przed II wojną światową. Dążąc do zachowania przez Kościół pewnych swobód, Wyszyński doprowadził w 14 kwietnia 1950 r. do zawarcia tzw. Porozumienia pomiędzy Episkopatem oraz władzami komunistycznymi.

Pomimo podpisania dokumentu, antyreligijna polityka władz nie ustała. W 1952 r., gdy Wyszyński został mianowany przez papieża Piusa XII kardynałem, oficjalna prasa zaatakowała prymasa za „antypolską” postawę i politykę. W łonie władz komunistycznych w tym okresie również powstawały pomysły aresztowania arcybiskupa warszawskiego i gnieźnieńskiego. 9 lutego 1953 r. został ogłoszony dekret o obsadzie stanowisk kościelnych, który zezwalał władzy na administracyjne ingerencje w życie Kościoła. Posunięcie władz było zaskoczeniem dla kard. Wyszyńskiego oraz episkopatu. Prymas starał się poprzez rozmowy wpłynąć na zmianę tego aktu prawnego, co spotkało się z odmową władz. To zmusiło go do przygotowaniasłynnego memoriału zwanego Non possumus – z łaciny – „nie możemy”.

Dokument ten powstał 8 maja 1953 r., ale nie został upubliczniony i kilkanaście dni później przekazano go Przewodniczącemu Komitetu Centralnego PZPR i faktycznemu przywódcy państwa Bolesławowi Bierutowi. Kard. Wyszyński podsumowywał w nim relację na linii Kościół-państwo, wskazując na łamanie postanowień Porozumienia z 1950 r. oraz zapewnił o otwarciu duchowieństwa katolickiego na dialog, pod warunkiem uszanowania podstawowych praw ludzi wierzących.

Kilka miesięcy później, we wrześniu 1953 r. prymas Wyszyński został aresztowany. W różnych miejscach na terenie Polski prymas spędził w odosobnieniu w sumie 3 lata za nieuleganie polityce władzy komunistycznej. Na wolność wyszedł dopiero, gdy w październiku 1956 r. do władzy doszedł Władysław Gomułka jako I Sekretarz KC PZPR.

Treść dokumentu

jPaginate.js - Demo