Wydarzenia z października 1956 r., gdy Władysław Gomułka został pierwszym sekretarzem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, obudziły nadzieję na liberalizację systemu komunistycznego i większe swobody społeczne. Nadzieje te, obecne zwłaszcza wśród inteligencji, okazały się jednak płonne.
Do zaostrzenia stosunków pomiędzy władzą komunistyczną a inteligencją doszło jesienią 1957 r., m.in. w związku z zamknięciem pisma „Po prostu” oraz z wycofaniem zgody na wydawanie miesięcznika literackiego „Europa”. Wobec owego zakazu z PZPR odeszła grupa literatów, w której znaleźli się Jerzy Andrzejewski, Paweł Hertz, Adam Ważyk czy Mieczysław Jastrun. W tym okresie również rozpoczęto czystkę wewnątrz partii komunistycznej i „oczyszczenia” jej z bardziej liberalnie nastawionych działaczy, tzw. rewizjonistów.
Inną z „ofiar” systemu był Klub Krzywego Koła, nieformalne stowarzyszenie tworzone przez przedstawicieli niekomunistycznej lewicy oraz „rewizjonistów” , skupione wokół Jana Józefa Lipskiego oraz filozofów Marii i Stanisława Ossowskich. Swą nazwę wzięło od ulicy na warszawskiej Starówce, gdzie od 1955 r. odbywały się spotkania dyskusyjne. Władzom komunistycznym nie odpowiadała niezależność tego środowiska, z czasem uznano je za rodzaj opozycji, i w 1962 r. doprowadzono do jego likwidacji.
W marcu 1964 r. powstał tzw. List 34, którego sygnatariuszami było 34 wybitnych przedstawicieli kultury i nauki, a którego adresatem był premier Józef Cyrankiewicz. Jego autorem był pisarz Antoni Słonimski. List sprzeciwiał się ograniczaniu przydziałów papieru dla wydawnictw literackich i pism kulturalnych oraz zaostrzającej się cenzurze List został podpisany przez ludzi w latach 50. należących do PZPR lub związanych z władzą (Jerzy Andrzejewski, Maria Dąbrowska, Jan Kott, Adam Ważyk), przez niezależnych lewicowych inteligentów (Jan Józef Lipski, Maria Ossowska), przedstawicieli inteligencji o nielewicowym rodowodzie (Stanisław Cat-Mackiewicz, Paweł Jasienica, Melchior Wańkowicz) i środowisk katolickich (Stefan Kisielewski, Zofia Kossak-Szczucka, Jerzy Turowicz). W zachodniej Europie jego treść upowszechniło Radio Wolna Europa i w konsekwencji tego część sygnatariuszy spotkała się z szykanami i represjami, aresztowani zostali m. in. Melchior Wańkowicz i Stanisław Cat-Mackiewicz – wybitni pisarze, którzy kilka lat wcześniej powrócili z emigracji.
List 34 był pierwszym inteligenckim protestem zbiorowym po 1945 r. i rozpoczął tradycję pisania listów otwartych do władz PRL, krytykujących łamanie praw i wolności obywatelskich.
