Zjednoczenie państwa polskiego przez królów Władysława Łokietka i Kazimierza III Wielkiego wymagało m.in. kodyfikacji prawa i zapewnienia Królestwu wykwalifikowanej kadry urzędniczej. Zwłaszcza tę drugą potrzebę uważa się powszechnie za motyw przewodni erygowania przez króla Kazimierza uczelni wyższej w stołecznym Krakowie. Kazimierz III aktem fundacyjnym z dnia 12 maja 1364 roku powołał pierwszy w Polsce – i drugi w Europie środkowej – uniwersytet (studium generale), zwany najpierw Akademią Krakowską. Wzorowany był na uniwersytetach włoskich, przede wszystkim bolońskim, kładących nacisk na uczenie prawa. Nowo powstały uniwersytet krakowski miał trzy wydziały: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa (w tym prawa kanonicznego i prawa rzymskiego). Brakowało mu wydziału teologicznego, uznanego w tym przypadku za mniej potrzebny i wymagającego specjalnej zgody papieża. Kazimierz zapewnił uczelni ekonomiczne podstawy działania i dość dużą autonomię prawną, biorąc też pod specjalną ochronę nauczycieli i studentów. Akademia nie zdążyła się rozwinąć, ponieważ po śmierci Kazimierza w 1370 roku jego następca, Ludwik Węgierski, nie wykazywał dużego zainteresowania uczelnią. Jej odrodzenie nastąpiło w 1400 roku dzięki zapisowi testamentowemu królowej Jadwigi, córki Ludwika, zrealizowanemu przez jej męża, króla Władysława Jagiełłę. Dzięki temu odrodzona uczelnia, w czasach staropolskich zwana wciąż Akademią, obecnie nosi tytuł Uniwersytetu Jagiellońskiego.
