Deklaracja Zygmunta Augusta w sprawie unii polsko-litewskiej

Warszawa na sejmie, 13 marca 1564 roku

Zygmunt August, król polski i wielki książę litewski, odstępuje sukcesję na Wielkie Księstwo Litewskie Koronie Polskiej i określa charakter połączenia obu państw (Deklaracja o unii litewskiej) w Warszawie na sejmie 13 marca 1564 roku.

Zygmunt August z łaski Bożej król polski, wielkie książę litewskie, ruskie, pruskie, mazowieckie, żmudzkie etc., pan i dziedzic, wszystkim wobec i każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy, oznajmujemy tym listem naszym, iż gdy między poddanemi naszemi stany koronnemi a posły z Wielkiego Księstwa Litewskiego traktaty i namowy spolne były na tym warszawskim sejmie około uniej a zjednoczenia tych dwu narodów polskiego i litewskiego, na cośmy byli po części ten sejm złożyli i czasu obiema stronami do tych namów użyczyli, tedy urosła była różnica niejaka koło tego, jeśli za tą unją i zjednoczeniem w jedno ciało i w jeden lud tych obudwu narodów polskiego i litewskiego, jako się z listów i przywilejów, które oboja strona przyznawa, pokazuje, ma to już być z tych państw obudwu jedna pod jednym panem Rzeczpospolita, której by już obadwa narody, jako ludzie koronni, na społ używać i podzielać się nią zarowne mieli, zwłaszcza iż naród polski i ziemie dawne koronne obieranie pana zawżdy wolne mieli i mają, a stany zasię litewskie Księstwo ono dziedzictwem i państwem ojczystem naszym być mienili.

My tedy chcąc te różnice około unjej między niemi porównać, a wszytko, coby tej tak świętej a tak potrzebnej i tak sławnej rzeczy przekazać miało, z drogi zwalić i w swej mierze, ile w nas jest, postanowić, naprzód co się tknie sukcesjej na ziemię litewską, ponieważ to wiele do spolnego zjednoczenia zawadzało, takeśmy się w tej mierze przed wszystkiemi stany obojga narodu jawnie deklarowali, jakoż i teraz listem tym naszym deklarujemy, iż acz nam Pan Bóg potomstwa żadnego z przejrzenia swego świętego do tych czasów nie dał, wszakoż by go też nam dobrze i nawięcej po tym dać raczył z łaski i też dobroci swojej, te byśmy my przedsię nad dobre a pożytek Rzeczypospolitej, żadnego względu albo opatrzenia doczesnego krwie a potomstwa swego nigdy nie przekładali, anibyśmy u siebie żadnej rzeczy milszej mieli nad potrzebę a sławę państw swoich, a ktemu nad powinność i obowiązek nasz poprzysięgły, wiedząc, iże potomstwo nie zawżdy się ani każdemu dobrze uda, ale posługa przeciw Rzeczypospolitej a wypełnienie powinności na wieki wszędzie dobrze słynąc musi.

Z tej tedy przyczyny zaniechawszy wszelakiej dziedzicznej sukcesjej na ziemię litewską, jeśliby która tak nam samym jako potomstwu naszemu należała, dobrowolnie Rzeczypospolitej a tej sławnej Koronie Polskiej odstępujemy i wyrzekamy się na wieczne czasy, nie wątpiąc w tym i to też sobie warując, żebyśmy tym ani sami osoby naszej, ani potomstwa naszego własnego, jeśliby nam które Pan Bóg raczył dać, nie zgołocili, ale żeby potciwe a stanowi jego przystojne od Rzeczypospolitej opatrzenie miało, jeśli żeby na królestwo nie było wzięto, a wszakoż, nie czyniąc żadnej dysmembracjej koronnej, o takowym opatrzeniu na ten czas dopiero stanowiono być ma, kiedy na spolnym sejmie będą stany polskie i litewskie.

A tak zwaliwszy ten pień z drogi około sukcessjej, tedy i one różnice, która miedzy obiema narody około jednej Rzeczypospolitej była, tak w imię Boże stanowiemy, iż inaczej dali Bóg ani rozumiemy, ani rozumieć możemy, jedno iż te oboje państwa od dawnych czasów, jeszcze za pradziadów naszych w jedno złączone są, a takie jedno, iż nie tylko w jeden animus albo w jednę myśl, w jednę zgodę, w jednę miłość, w jednę spolną przyjaźń acz i to wszystko tak jest, ale też ktemu w jedno ciało, a ciało nierożne, nierozdzielone, jako przywileje spolne stare omawiają, spojne są.

A zatym sama rzecz pokazuje, iż w jednę Rzeczpospolitą jednego ludu, który się przez związek i spojenie dwu narodów w jedność jednostajną i nierozdzielną zniósł i spoił tak, iż już jako te państwa nie są dwie ciele, tak też te dwie Rzeczpospolite być nie mogą, ale jedna Rzeczpospolita z tych narodów spojona, za czym spolne sejmy i rady mieć mają zawżdy pod jednym królem i pod jedną głową.

To tylko wyjmując, iż jako w jednym nierożnym, nierozdzielonym ciele każda jednak część i każdy członek osobną powinność i sprawę własną ma, tak też w tej jednej Rzeczypospolitej ma naród polski i litewski zwyczaje swoje niektóre, sądowne prawa i przywileje i sądy własne a osobne, które jednak tej jedności albo tej unjej nic nie wadzą, ani wadzić będą. Którą deklarację nasza dla wiecznej pamięci a lepszego świadectwa, w te słowa na tym liście opisaną umacniamy i utwierdzamy na wieczne czasy i ręką własną naszą podpisaliśmy i pieczęcią naszą zapieczętować kazali.

Dan w Warszawie na sejmie walnym koronnym trzynastego dnia marca, roku Pańskiego tysiącznego pięćsetnego sześćdziesiątego czwartego, panowania naszego trzydziestego piątego.

Historia ustroju i prawa w Polsce do 1772/1795. Wybór źródeł, oprac. S. Godek, M. Wilczek-Karczewska, Warszawa 2006, s. 79-80.

At the Sejm (Parliament) in Warsaw – March 13, 1564

Zygmunt August, King of Poland and Grand Duke of Lithuania, cedes the Grand Duchy of Lithuania’s hereditary succession to the Polish Crown and defines the character of the two states’ merger (The Declaration of Lithuanian Union), at the Sejm in Warsaw – March 13, 1564.

Zygmunt August, by the grace of God the King of Poland, Grand Duke of Lithuania, Ruthenia, Prussia, Masovia, Samogitia, etc., lord and heir – to all subjects of the realm and to everyone individually, whomever it befits being known, that we do pronounce by this letter of ours that when between our subject Crown Estates and the deputies from the Grand Duchy of Lithuania treaties and joint deliberations have been [held] at this Warsaw Sejm concerning the union and joining of the two nations, Polish and Lithuanian, for which [purpose] we have in part composed this Sejm and afforded to both parties time for these deliberations, then there has arisen a certain difference concerning whether – in regard to the union and association into one body and one people of both these nations, Polish and Lithuanian, as it appears from the letters and privileges that each side affords – there should be, out of these two states, a single Rzeczpospolita [Commonwealth] under one lord, which both nations, as men of the Crown, would use commonly, sharing her in equal part, particularly that the Polish nation and lands ancient of the Crown have always enjoyed, and do enjoy, the free electing of the lord, whilst the estates of Lithuania would hold the Duchy as being our patrimonial heritage and state.

We, therefore, in our will to settle these differences concerning the union between them, and to clear from the path any and all [differences] that might convey this matter so sacred, and so needed, and also so glorious, and in this our measure, as much as is within us, to resolve firstly what touches the succession unto the land of Lithuania, since this has quite much impeded our joint unification, we have in this respect declared ourselves before all the estates of both nation [sic] openly, as we do presently declare by means of this present letter of ours, that, although the Lord God has given us no progeny, in His sacred providence, until this day, nevertheless, were He to give such to us well and most abundantly, by His grace and kindness, these would we prefer, over the good and the benefit of the Commonwealth, no temporal consideration of, or provision for, our blood and progeny, neither would we hold anything more pleasant for ourselves than the need and glory of our states, and to this end, on the sworn duty and obligation of ours, knowing that progeny not always and not to each be ordained, but service unto the Commonwealth and fulfillment of duty must shine always and everywhere.

For this reason, therefore, having shunned any omnifarious hereditary succession unto the Lithuanian land, if any such be due to ourselves as to our progeny, we voluntarily surrender [it] to the Commonwealth and to this glorious Polish Crown and renounce for time eternal, not doubting in this and stipulating this to ourselves that through this we divest not our very self or our own progeny, should the Lord God have given us any such, but that it may have a provision from the Commonwealth, one decent and befitting its condition, lest it detract from the kingdom, indeed, committing no dismemberment of the crown, such provision is only to be resolved when the Polish and Lithuanian estates be present at a joint Sejm.

And thus, having thereby thrown this obstructing trunk from the path toward the succession, then also these differences that has [sic] existed between both the nations concerning one Commonwealth, we so enact in the name of God that we understand not and cannot understand this otherwise, upon God, than that both these states, since times ancient, and still in the time of our forefathers, have been conjugated into one, this oneness [flowing] not only into one animus or one thought, into one concord, into one love, into one common friendship, though all this is so, but also into one body to this end, and that the body be not differing, but inseparable, for as the old shared privileges describe, they are jointly shared.

Hence, the very matterr reveals that into one Commonwealth of one people, which has through the union and conjoining of two nations into a unitary and inseparable oneness have so merged and joined that, as these states are not two bodies any longer, then there cannot be two Commonwealths but one Commonwealth instead, conjoined of these nations, and consequently they are to have common Sejms and councils always, under one king and under one head.

This only being excepted, that as in one not differing and inseparable body, every part and every member has, however, its own duty and purpose, so in this one Commonwealth has the Polish and Lithuanian nation certain of its customs, judiciary rights, and privileges, and courts-of-law separately of its own, which however do not, nor will they ever, hinder this oneness or this union. Which declaration of ours, for memory everlasting as well as more fitting testimony, as described in these words on this present letter, we hereby do strengthen and confirm for time eternal, and in our own hand have signed and sealed it with our own seal.

Done in Warsaw at the General Sejm of the Crown on the thirteenth day of March, in the year of our Lord one thousand five hundred sixty-four, the thirty-fifth of our reign.

Translated © by Tristan Korecki, Philip Earl Steele