do 1370

1371 – 1572

1918-1939

PRL

1944-1989

Współczesna Polska

od 1989

1791

Ustawa rządowa z 3 maja 1791 r. (Konstytucja 3 maja)

Kontekst historyczny

Za panowania ostatniego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego podjęto śmiałe projekty przeprowadzenia reform wewnętrznych, które miały ratować chylące się ku upadkowi państwo. Możliwości po temu stworzył związany konfederacją Sejm obradujący w latach 1788–1792, na którym nie obowiązywało liberum veto , a decyzje podejmowano większością głosów. Najważniejszym osiągnięciem Sejmu Czteroletniego było uchwalenie ustawy rządowej. Autorami projektu konstytucji byli Ignacy Potocki, król Stanisław August Poniatowski i ks. Hugo Kołłątaj. Została ona uchwalona 3 maja 1791 roku w nadzwyczajnym trybie, przy zastosowaniu uproszczonej procedury, w drodze swoistego zamachu stanu.

Ustawa rządowa składała się z preambuły i 11 rozdziałów, wprowadzała trójpodział władzy w Rzeczypospolitej na ustawodawczą (Sejm i Senat), wykonawczą (król) i sądowniczą. Zniesiono liberum veto, uchwały miały być podejmowane większością głosów. Władza wykonawcza spoczywała w rękach rady królewskiej (Straż Praw), której przewodniczył król, a w jej składzie zasiadało pięciu wskazanych przez niego ministrów odpowiedzialnych przed Sejmem, prymas, następca tronu, marszałek Sejmu i dwóch sekretarzy. Zamiast wolnej elekcji wprowadzała dziedzictwo tronu, który ofiarowano saskiej dynastii Wettinów. Konstytucja gwarantowała wolność wyznania, traktując jednocześnie religię katolicką jako panującą. Zapewniała uprzywilejowaną pozycję szlachty, ale potwierdzała prawa mieszczan nadane we wcześniejszej ustawie o miastach (stwarzała szerokie możliwości nobilitacji mieszkańców miast królewskich, pozwalała im na posiadanie ziemi i piastowanie urzędów).

Próby przeprowadzenia reform zawartych w ustawie rządowej zostały zniweczone już w połowie 1792 roku przez Konfederację Targowicką oraz wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej.

Ustawa rządowa, pierwsza nowoczesna polska konstytucja (druga na świecie po amerykańskiej), była wyrazem świadomości politycznej i obywatelskiej elit Rzeczypospolitej w momencie jej głębokiego kryzysu. W okresie zaborów Konstytucja 3 Maja stała się symbolem dążeń niepodległościowych narodu, odwoływali się do niej twórcy konstytucji polskich w XX wieku.

Dokument w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych

Treść dokumentu

jPaginate.js - Demo