Przywilej jedlneńsko-krakowski

Władysław z bożej łaski król Wielkopolski oraz ziem Krakowa, Sandomierza, Sieradza, Łęczycy, tudzież najwyższy książę Litwy, pan i dziedzic Pomorza i Rusi itd.

Niniejszym pismem oznajmiamy wszystkim, dla których wiadomość ta jest przydatna, że sumiennie zważyliśmy stateczność nieskazitelnej wierności i niezwyciężonego męstwa, którymi to przymiotami mieszkańcy naszego Królestwa Polskiego zalecili się nam w czasie wojen i walk, które pod okiem Pana, opiekuna naszych zwycięstw, bardzo często podejmowaliśmy z pomyślnym wynikiem, w obronie naszej i tego królestwa wytrzymując napady i nieprzyjaciół, i wiernie dogadzając naszym życzeniom, wśród różnych niebezpieczeństw narażając się na utratę życia i uszczerbek mienia, z synowską uległością wszędzie i zawsze byli posłuszni. Uwzględniając to i rozważając inne zasługi, godne i wspaniałych darów naszej szczodrobliwości, pragnąc także odwdzięczyć się godnymi darami królewskiej wspaniałości za ich życzliwość i uczucia wierności, które z taką wielką szczerością okazali naszym synom, przesławnym książętom Władysławowi i Kazimierzowi, gdyż na nasze wezwanie jednego z nich, którego uznaliby za odpowiedniejszego do sprawowania rządów królewskich, po upływie naszego życia ulegle i z pokorą zgodzili się przyjąć za swego króla, władcę, pana dziedzica tego Królestwa Polskiego oraz ziem Litwy i Rusi, które przesławny książę pan Aleksander, inaczej Witold, wielki książę Litwy, najdroższy nasz brat, jak obecnie posiada, tak do końca swego życia posiadać powinien, a po jego śmierci mają one przejść na nas i na wspomnianych synów naszych i Koronę tytułem słusznego i dziedzicznego spadku – jak to poręcza jawne pismo w tym celu sporządzone – a gdy dojdzie do odpowiedniego wieku, obiecali odznaczyć go koroną królewską i berłem jako rzeczywistego i prawowitego następcę; wszystkie prawa i przywileje ich, które dawniej przy koronacji naszej i później w innych okolicznościach i czasach przyznaliśmy im, lub które im od dawien dawna przyznali inni królowie i książęta, nasi poprzednicy i prawowici dziedzice Królestwa Polskiego, mocą naszego niniejszego przywileju potwierdzamy, uznajemy, wznawiamy i poręczamy stosownie do niżej wypisanych artykułów; dzięki ich zestawieniu pewne niezrozumiałe szczegóły zawarte w treści rzeczonych przywilejów nabiorą jaśniejszego znaczenia i zatracą wszelką niepewność wyrażenia dwuznaczne, skutkiem których powstaje zazwyczaj mylne rozumienie rzeczy i błędy się rodzą.

Najpierw chcemy, żeby wszystkie domy Boże, czyli kościoły, zachowały całkowicie wszystkie swoje prawa, immunitety i wolności, nadto granice i wyodrębnienia z których korzystały za czasów świętej pamięci poprzedników naszych, królów i książąt polskich.

Pozwalamy następnie, aby nadal istniały urzędy kościelne i świeckie na mocy tych samych praw, zwyczajów i przywilejów, które posiadały za czasów najdostojniejszych władców, panów Kazimierza, Ludwika i innych królów i książąt, dziedziców Królestwa Polskiego.

A jeśli się zdarzy, że któryś z tych urzędów będzie wolny, nie będziemy go powierzać lub w jakikolwiek sposób ofiarowywać żadnemu człowiekowi z obcej ziemi, lecz tylko zasłużonemu szlachcicowi, cieszącemu się dobrą sławą w tej ziemi, w której wolne będzie jakieś dostojeństwo czy urząd, a więc w ziemi krakowskiej rodowitym Krakowianom, w ziemi sandomierskiej rodowitym Sandomierzanom, a w Wielkopolsce rodowitym Wielkopolanom i tak samo w innych ziemiach Królestwa Polskiego.

W sprawie tych urzędów kościelnych i świeckich nie będziemy również w przyszłości do żadnej osoby wysyłać pism z obietnicą posady. Nie powinniśmy też wspomnianych urzędów, tak kościelnych, jak świeckich, ograniczać ani gnębić, ani bez należytego zbudowania podstawy prawnej zabierać posiadłości, które do niego należą.

Dalej, ponieważ zdarza się dość często, że wydzierżawianie zamków i twierdz ludziom z obcego rodu i z cudzoziemskiego narodu naraża królestwo i jego części na niebezpieczeństwo, przeto postanawiamy, że nikomu z książąt ani pochodzącemu z rodu książęcego, ani żadnemu cudzoziemcowi żadnego zamku, twierdzy ani miasta nie będziemy oddawać w zarząd, bądź na pewien czas, bądź na zawsze, ani przekazywać im lub w jakikolwiek sposób powierzać; nie będziemy również nikogo z takich ludzi mianować starostą lub dzierżawcą jakiejś ziemi albo krain wspomnianego królestwa naszego ani wybierać go na czyjeś miejsce.

Ponadto przyrzekamy i poręczamy, że gdy na nasze wezwanie szlachcie naszego królestwa wypadnie udać się poza granice tego królestwa dla odparcia napaści nieprzyjaciół, damy jej odpowiednie wynagrodzenie za niewolę i inne znaczne straty. Lecz kresów i granic często wymienionego Królestwa Polskiego wspomniana szlachta powinna i bezwzględnie obowiązana będzie bronić przed napadem i najazdem współzawodników i nieprzyjaciół z uszczerbkiem własnego mienia i własnym kosztem. W zasadzie zaś jeśliby jakiś wróg naszego królestwa jakimkolwiek sposobem wkroczył do tego królestwa i naszym rycerzom wypadłoby stoczyć z nim walkę w granicach tego królestwa, wówczas otrzymają oni nagrodę tylko za niewolę; lecz jeśliby wypadło to samo uczynić poza granicami, wtedy obiecujemy dać odpowiednie zadośćuczynienie i za straty, jeśliby jakieś – broń Boże – ponieśli, i za niewolę.

Wszelkich zaś jeńców, których by rycerze nasi pojmali poza granicami lub w obrębie wspomnianego królestwa, chcemy zatrzymać wyłącznie w swym ręku, abyśmy mogli tych jeńców oszacować.

Dalej przyrzekamy, że jeśliby się nadarzyła stosowna chwila i konieczność przynagliła do urządzenia w przyszłości jakiejś wyprawy przeciw wrogim napadom nieprzyjaciół i przeciwników, rzeczą naszą będzie dać lub rozdzielić pieniądze naszym rycerzom, mianowicie pięć grzywien od każdej włóczni. Lecz jeślibyśmy przypadkiem z upływem czasu w przeciągu dwóch lat od dokonania wspomnianej wypłaty nie wyruszyli na wyprawę, wówczas ci rycerze będą zupełnie zwolnieni od zwrotu tych pieniędzy i od służby z powodu otrzymania wspomnianych pieniędzy. Jeśli zaś w przeciągu tych dwóch lat wyruszymy na wyprawę z naszymi rycerzami i z wyprawą przekroczymy granice królestwa, wtedy wspomniani rycerze podobnie byliby zwolnieni od zwrotu tych pieniędzy i od służby z powodu otrzymania ich.

Dalej przyrzekamy za wspomnianych sławnych synów naszych, że skoro za łaską Pana jeden z nich wybrany na króla przejmie berło w Królestwie Polskim, nie pozwoli bić monety w Królestwie Polskim z jakiego bądź kruszcu, bez zgody i osobnego pozwolenia prałatów i baronów, tak jak my bez zgody i pozwolenia ich nie chcieliśmy bić takiej monety, ani nie biliśmy.

Prócz tego wszystkich kmieci razem i każdego z osobna w posiadłościach wszystkich naszych ziemian zwalniamy na zawsze od wszelkich opłat, danin i podatków, robocizn, przewozów zwanych podwodami, posług, ciężkich robót, danin zbożowych, zwanych pospolicie sep, oprócz dwóch groszy zwyczajowej monety polskiej, będącej w powszechnym obiegu w Królestwie Polskim. Te dwa grosze każdy kmieć wspomnianych ziemian będzie obowiązany na przyszłość płacić corocznie od każdego posiadanego łanu, choćby go posiadało więcej osób, i to w uroczystość św. Michała, aż do dnia św. Mikołaja, wyjąwszy tylko sołtysów i ich służebników, których postanawiamy zupełnie uwolnić od opłaty dwóch groszy, tudzież młynarzy, karczmarzy i ogrodników, którzy nie mają i nie uprawiają pól, to jest włók czy łanów całych lub półłanów. Jeśliby zaś ktoś ze wspomnianych młynarzy czy karczmarzy lub ogrodników uprawiał cały łan pola, wtedy podobnie obowiązany będzie płacić nam dwa grosze, jeśli zaś półłan, jeden grosz wspomnianej monety. Do płacenia tych dwóch groszy sami w innym czasie zobowiązali się dobrowolnie wobec najdostojniejszego władcy pana Ludwika, króla Węgier i Polski.

Jeśliby zaś jakaś wieś zaniedbała uiszczenia nam tej opłaty w naznaczonym terminie, wówczas nasz poborca, którego ustanowimy do ściągania tych należności, będzie miał całkowite upoważnienie do zabrania z tej wsi jednego wołu za nieziszczenie opłaty, i to bez nadziei zwrotu. Jeśliby zaś w przeciągu czternastu dni po zabraniu tego wołu ta wieś lub jakakolwiek inna nie zapłaciła rzeczonych pieniędzy, wówczas nasz poborca winien w podobny sposób, bez nadziei zwrotu, zabrać i uprowadzić dwa woły. Wspomniany zaś poborca rzeczonych pieniędzy niech niczego nie żąda i nie bierze z tytułu urzędowego pisma, które nazywa się „napisne”, lecz mimo tego niech piśmiennie pokwituje kmieciom uiszczoną opłatę.

Co się zaś tyczy miast dawnych i nowych, które powstały za naszych rządów, takie wydajemy rozporządzenie, że ten obywatel czy mieszczanin, który mieszka w mieście z żoną, dziećmi i czeladzią i sam lub przez swego ogrodnika albo rolnika uprawia pole, nie będzie obowiązany do uiszczania wspomnianej opłaty „poradlne”; lecz jeśliby mieszkał przed miasteczkiem lub miastem, będzie płacić rzeczone „poradlne”, jak gdyby mieszkał na wsi, chociażby twierdził, że podlega władzy i jurysdykcji tego miasteczka czy miasta lub wraz z nimi ponosi ciężary.

Dalej poręczamy, że w żadnej krainie całego naszego Królestwa Polskiego nie zamierzamy ustanawiać sędziów królewskich ani w jakikolwiek sposób wybierać ich zastępców.

Prócz tego przyrzekamy, że wszystkie artykuły i klauzule, zawarte w nieskażonych błędem fałszu przywilejach, nadanych kościołom, ziemianom i miastom przez naszych poprzedników, najdostojniejszych władców panów Kazimierza i Ludwika oraz wszystkich innych królów i książąt, dawnych prawowitych dziedziców Królestwa Polskiego, zwłaszcza te klauzule, które mają wzgląd na pożytek i zysk nasz oraz często wspomnianego Królestwa Polskiego i jego mieszkańców, będziemy trwale i nienaruszenie zachowywać po wszystkie czasy i trzymać się ich.

Dalej przyrzekamy, że w miastach, wsiach i dziedzinach, dworach i folwarkach kościołów, szlachty i naszych ziemian nie będziemy sprawowali żadnego kłopotu przez postoje, zajazdy i przez zmuszanie do czynienia przygotowań. Jeśli zaś przypadkiem ze względu na korzyść lub z konieczności wypadnie nam odbyć postój w dobrach, miastach, zamkach lub dworach kościelnych czy szlacheckich, wówczas nie nakażemy niczego zabierać gwałtem lub siłą, ani nie pozwolimy, aby w jakikolwiek sposób zabierano coś, lecz za nasze własne pieniądze kupimy wszystko, co nam będzie potrzebne. Następnie przyrzekamy i zaręczamy, iż żadnego ziemianina posiadacza własności gruntowej, nie będziemy za jakieś wykroczenia lub winę więzić, ani nie wydamy nakazu uwięzienia i nie będziemy go wcale karać, jeśli w sądzie w sposób rozumny nie udowodni się jemu winy i jeśli sędziowie tej krainy, w której ten ziemianin mieszka, nie wydadzą go w ręce nasze lub naszych starostów. Wyjątek jednak stanowić będzie człowiek, którego przyłapałoby na kradzieży lub na jakimś publicznym przestępstwie, jak np. na podpaleniu, rozmyślnym zabójstwie, porywaniu panien i niewiast, pustoszeniu i rabowaniu wsi, podobnie tacy, którzy nie chcieliby złożyć należnej kaucji, stosownie do wielkości wykroczenia lub winy. Nikomu zaś nie będziemy zabierać dóbr i posiadłości, chyba że uprawnieni sędziowie lub nasi baronowie przedstawią go nam jako sądownie skazanego.

Dalej przyrzekamy, że żadnemu ziemianinowi, upominającemu się i proszącemu o rozgraniczenie jego i naszych dóbr i dziedzictw, uczynić zadość nie omieszkamy.

Również obiecujemy wszystkie ziemie nasze w Królestwie Polskim łącznie z ziemią ruską – z zastrzeżeniem jednak daniny owsa, którą do czasów naszego życia tylko Ruś składać będzie – zrównać według jednego prawa i kodeksu, wspólnego dla wszystkich ziem, i niniejszym pismem dokonujemy tego zrównania łącząc je i jednocząc.

Dalej zważywszy, że wspomniani nasi ziemianie i mieszkańcy naszego królestwa z życzliwości dla naszego majestatu niekiedy ograniczali przywileje nadane im przez nas i przez naszych poprzedników, te ich przywileje, otrzymane od nas, naszych poprzedników, królów i książąt, prawowitych i rzeczywistych dziedziców wspomnianego królestwa polskiego, sprowadzamy do stanu pierwotnego, wznawiamy, naprawiamy, poręczamy i zatwierdzamy mocą niniejszego pisma oświadczając, że na zawsze zachowują one trwałość.

Nadto jeśliby jacyś ziemianie lub jacyś inni mieszkańcy wspomnianego Królestwa Polskiego w czasie trwającego w sądach sporu chcieli pogodzić się w jakichś sprawach, uwalniamy ich zupełnie od grzywien należnych nam oraz sędziom i podsędkom, wojewodom i kasztelanom.

Dalej przyrzekamy, że nikomu nie zezwolimy na ściąganie grzywien od szlachty, na które zostałaby sądownie skazana na rzecz naszą, lecz będziemy je ściągać osobiście lub przez naszych starostów, lub urzędników, a ściągniętych grzywien użyjemy według naszej woli.

Dalej wszyscy mieszkańcy ziemi kujawskiej i dobrzyńskiej, którzy zwykle składali nam daninę z owsa, obowiązani będą składać ją nam tylko przez dziesięć lat, po upływie zaś ich mają być od dawania tego owsa zupełnie wolni. Dalej pisarze ziemscy, powołani na urząd pisarstwa, powinni zawsze osobiście zasiadać w sądach, a nie wyręczać się zastępcami lub pomocnikami pisarza, jeśli tylko będzie to możliwe; w przeciwnym wypadku wolno byłoby im mieć zastępców, których jednak powinni przedstawić jako zastępców baronom i sędziom tych ziem, w których sprawują taki urząd; muszą też oni cieszyć się dobra sławą i mieć uznanie baronów i sędziów. W przeciwnym razie będziemy musieli te ich obowiązki natychmiast powierzyć innym, zdatniejszym i pilniejszym. Prócz ważnej przeszkody żadna błaha przyczyna nie będzie mogła usprawiedliwić nieobecności pisarzy.

Na poświadczenie tego dokumentu przywieszono do niego pieczęć naszego majestatu. Działo się w Jedlnej w sobotę przed niedzielą Invocabit [4 marca] roku pańskiego 1430. Obecni byli…

Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku) , t. III, oprac. G. Labuda, B. Miśkiewicz, s. 170–175.

Władysław II Jagiełło by the grace of God, the King of Poland, and also the Prince of the lands of Cracow, Sandomierz, Sieradz, Łęczyca, Kuyavia, and Lithuania; Lord and heir of Pomerania and Ruthenia, etc.

We do signify by means of this present tenor to all whoever would find this message to be of use that We have meticulously considered the constancy of unstained fidelity and invincible virtue, with which attributes the inhabitants of our Polish Kingdom have merited to please Us in the course of battles and struggles, which under the auspices of the Lord, the guardian of our fortunate successes, We have often and indeed frequently undertaken with a successful outcome, in the defence of ourselves and of this Kingdom sustaining the attacks of foes, and, faithfully indulging our wishes, amidst various perils exposing themselves to a loss of life and detriment to their properties, have with a filial submissiveness everywhere and always been obedient. Taking this into account, and considering also the other merits, which are quite worthy of the gifts of our munificence, and also willing to repay with worthy gifts of royal generosity for their benevolence and the affection of fidelity, which they with such a great sincerity directed towards our sons, the illustrious princes Władysław III Warneńczyk and Kazimierz IV Jagiellończyk, for upon our summons, they have consented to conformably and humbly accept either of them, whomever they would recognise as the most apt for exercising royal rule, upon the elapse of our life, as their King, Prince, Lord, and heir of this Kingdom of Poland and of the lands of Lithuania and Ruthenia; which the illustrious Prince, Lord Witold [Sigismund Kerstuthis], the Grand Duke of Lithuania, our most dear brother, possesses exactly as in the present time, and ought to possess it throughout the duration of his life; and after his passing, these lands are supposed to be transferred unto Us and unto the aforesaid sons of ours, and unto the Crown, by virtue of a true and hereditary succession, as is confirmed by the patent writ executed to this end. And once he come of the appropriate age, they have promised to distinguish him with the crown of the Kingdom and the royal sceptres, as the true and legitimate successor; thus to compensate for the numerous vicissitudes of the pleasing Regal Statures.

All their rights and privileges, which earlier at our coronation and later, in different circumstances and times, were bestowed upon them, or which were bestowed upon them since ancient times by the other kings and dukes, our predecessors, the rightful heirs of the Kingdom of Poland: by virtue of this present privilege We do ratify, approve, renew, and confirm by the rule of the articles herein written below, owing to which regulation, even if the tenor of the aforesaid privileges has comprised certain incomprehensible items, they shall henceforth acquire a clearer meaning, and all the ambiguities or dubious aspects, resulting wherefrom there usually arises a confounded comprehension of matters, and errors are begotten, shall be rendered absent.

Firstly, it is our will that the Divine dwellings in their entirety, namely, churches, with all of their powers, immunities, and liberties, as well as the boundaries and distinctions of which they have taken advantage in the time of the two or our predecessors, the kings and dukes of Poland, be preserved, in every single kind thereof; whereas, We allow the ecclesiastical and secular dignities of the Kingdom of Poland to persist and permanently endure, upon the strength of the same rights, customs, and liberties that they possessed at the times of the Most Serene Rulers, Lords Kazimierz III Wielki, Ludwik Węgierski, and other kings as well as dukes, heirs to the Kingdom of Poland.

Should it occur that any of these dignities be vacant, We shall not entrust or in any other manner offer the same to anyone born in a foreign land, but only to a deserving nobleman preserved in good repute in those lands wherein a dignity of this kind or another public office be vacant; so in the land of Cracow, to an individual native to the land of Cracow; in the land of Sandomierz, to an individual native to the land of Sandomierz; and in Greater Poland, to an individual native to Greater Poland; and, at length, We do grant or confer in like manner for each individual land of the Kingdom of Poland.

With respect to which dignities, ecclesiastical and secular, We shall not, even in the future, send to any person letters of expectation. Also, We should not limit or oppress the aforementioned dignities, whether ecclesiastical or secular, or, without the due consideration of the law, appropriate the possessions, wealth, or rents that are pertinent thereto, whatsoever.

Furthermore, since it quite frequently occurs that the lease-holding of castles and fortresses to individuals from alien families or a foreign nation endangers the Kingdom in itself, and its parts, We thereby and therefore determine that We shall not give, assign, or in any manner whatsoever confer any castle, fortress, or city into the hands of any duke, nor to anybody descendent of a ducal family or any foreign stranger, whether for a certain time or forever; nor shall we, either, appoint any of these people as a starost [Lat., capitaneus] or lease-holder of any such land or region of the aforesaid Kingdom of ours, or cause him to replace anybody else.

Furthermore, We pledge and swear that if, on our command, the nobles of our Kingdom have to transfer themselves beyond the frontiers of our Kingdom in order to repel the attacks of our foes, We shall offer the appropriate remuneration for their captivity and for other significant losses.

The nobles verily should, and are absolutely bound to defend the borderlands and the borders of the Kingdom against the attacks and raids of our rivals and enemies, even to the detriment of their property and at their own expense. In case that, indeed, an enemy of our Kingdom should in any manner encroach upon our Kingdom: and fall upon those indigenous knights to undertake a battle against them within the borders of our Kingdom, they will receive a reward only for their captivity, but in case they be truly obliged to do the same beyond our frontiers, We promise to expend the befitting compensation for the losses, if such should occur, and for their captivity.

And, should anyone of our barons, nobles, magnates, be captured, or anyone of those indigenous knights, or anyone of those captured or the captured of no matter what status, condition, or eminence, We hereby promise to him or to those, upon the ones captivated in such a way, that each be given and be paid one coin of sixty, as current in our Kingdom, and receive for Us the stipulated captive beside the citizens, and commoners, whom he or those ones have stipulated, who have brought them, or may have brought, as captives, at the pleasure of their will. § Likewise, in the event that there be an expedite need for our aforesaid indigenous knights to move beyond the frontiers of our Kingdom, or transfer themselves, We shall commit, or hereby have committed, to give, pay, and distribute five grzywnas per each spear; We promise that the same be required for the notable city, in each district thereof, or before the borders of our Kingdom. And truly in the case, or with the passage of time occurring, if in the course of two years as from the time the aforementioned distribution of payment is made, We have not moved forward with the expedition, then those indigenous knights will be absolved from punishment and exempt from the obligation to repay the money and from doing service on account of having received the aforementioned money.

If, however, within the course of these two years We move forward with the expedition and cross with this expedition the frontiers of our Kingdom, the aforementioned indigenous knights will similarly be absolved from the obligation to repay the money and from doing service on account of having received the same.

Likewise, We do promise in the name of the aforementioned famous sons of ours that, as one of them with the mercy of God shall be elected king and shall take over the sceptres in the Kingdom of Poland, he shall not be permitted to mint money in the Kingdom of Poland from any precious metal of whatever sort without the consent and special decision from the prelates and the barons; exactly as it was our will that such coins not be minted, unless with their consent and counsel, and We accordingly did not mint them.

We, moreover, absolve for time perpetual all kmiecie [i.e., peasant serfs], together and singularly, of our indigenous landowners, from all payments, contributions, and exactions, conveyances, coerced labour, horse-means, podwody [i.e., provision of saddle horses for the needs of the ruler or his people], named couriers, encumbrances, transfer payment of rent in grain, vulgarly called ‘sep’, with the exception of two grosz of the current Polish money, which in the Kingdom of Poland is commonly in circulation, which anyone of the kmiecie of the aforesaid indigenous landowners, shall be obliged in the future to pay each year for each feoff-field [Pol., łany/Lat., laneos] possessed, even if it is possessed by more persons. Village-heads and servants of theirs, whom it is our will to liberate completely, and render exempt from such payment of two grosz, and also millers, inn-keepers, and horticulturists, not having and not cultivating fields, that is, voloks [Pol., włóki] or feoff-fields, integral or medium [i.e., ‘half-fields’] ones, shall be to this extent excepted and redeemed, and as of each year in the future at the Feast of St. Michael the Archangel up until the day of St. Nicholas shall they be contracted to so pay. If, however, the aforesaid millers, or inn-keepers, or horticulturists, were to cultivate an integral feoff of the field: then, they would be contracted to make a payment of two grosz to Us, and if it were verily a medium feoff-field, to make a payment of one grosz in a similar manner with the aforementioned money. For to pay this amount of two grosz in the afore-described money, they had submitted themselves voluntarily at another time before the Most Serene Ruler, Lord Louis, King of Hungary and Poland.

Should, nonetheless, some village have neglected the payment to Us this money at the predetermined time: thereby, our collector, whom We shall appoint in order to collect the amount-due, will have complete authorisation to confiscate from this village one ox for the reason of failure to have paid the amount, and this with no prospect of restitution, using the faculties of every sort to this end. If, verily, within fourteen days from the confiscation of the ox, this village or any other fails to pay the said money: thereby, our collector should, in a similar fashion, with no anticipation of restitution, receive and remove two oxen.

Also, the abovementioned collector of the said money may not demand or remove anything by virtue of the official note (which is called napisne): and, nonetheless, this he ought to acknowledge in his writ, that the kmiecie have paid the amount due. And, as concerns the old cities and the new ones that have been founded during our reign, We hereby ordain thus: that if any citizen or townsman lives in the city with his spouse, children, and family-servants, and either himself or though his horticulturist or farmer cultivates fields, he shall not be obliged to make payment of the aforesaid of poradlne [hoeing tax]; yet if he should live outside a provincial burg or city, he will be liable to the said payment of poradlne: as if he lived in a village, even though he may have prescribed that he come under the law and jurisdiction of the town or city, or incur expenses therewith.

We do, furthermore, solemnly vow: that in no land or the whole of the Kingdom of Poland do We intend to establish justitionaries or elect deputies of same, in any manner whatsoever. We moreover do promise: to firmly and inviolably observe for time perpetual, and to uphold, every single of the articles and clauses not tainted by the error of falsity and included in the privileges granted to churches, the indigenous landowners and cities by our predecessors, the Serenest Rulers, Lords Casimir and Louis, and all the other kings and dukes, heirs, by rightful succession, to the Kingdom of Poland, particularly those clauses which have regard for our benefit and profit and the aforesaid Kingdom of Poland and its inhabitants.

We further pledge: that our stoppages, supervisions, or descents into cities, villages, or domains, courts, manors and farmsteads of churches, nobility, and our indigenous landowners shall never be effected. If, indeed, casually, on account of necessity or opportunity, it falls upon us to make a stoppage in the estates, cities, castles or manors of churches, nobility, We thereby shall ensure that nothing be received by force or by violence and we will not allow anything to be received in any way other than by purchasing with our own money everything that we may need.

We moreover promise and swear that no landowner possessing a landed property be imprisoned for misdemeanours or faults, and We shall not issue an arrest order against him; and We shall not at all punish him, unless the court in a judicious manner has proved his guilt and if the Judges of the land wherein the landowner resides have delivered him into our hands, or those of our starosts. However, a man who is apprehended upon stealing or committing any other public crime, (such as, namely, arson, murder with malice aforethought, rape of maids and maidens, ravaging and looting villages): and similarly those who are not willing to pay the necessary bail as appropriate to the greatness of the misdemeanour or fault, shall be exceptions to the foregoing. § Also, none of the goods or possessions of anyone shall be confiscated: unless he be presented to Us by duly authorised Judges, or our Barons, as a man condemned by the court. We do also promise that we shall not refuse to offer compensation to all the landowners seeking redress and requesting for a granitia [sc. separation] of his goods and legacies.

We further pledge: that all of the lands of our Kingdom of Poland, also including the lands of Ruthenia, save however for the contribution of oats (which until the end of our life, Ruthenia alone shall attend), be rendered reduced to one duty and one law common to all the lands: and by means of this present tenor, We do render the same equal, made one, and united.

Further, bearing in mind that our said landowners and inhabitants of our Kingdom because of their favourable disposition towards our Majesty themselves derogated, at some time or other, the privileges granted thereto by Us and by our predecessors: We hereby reintegrate, restore those privileges received from Us, and from our predecessors, the kings and dukes, and the legitimate and real heirs of the aforesaid Kingdom of Poland, their original state: and We do confirm, ratify, and declare, by means of the patronage herein written, and by the force of the same declare that these privileges preserve their enduring strength upon a perpetual basis.

Furthermore, should any landowners or whoever else of the other inhabitants of the aforesaid Kingdom of Poland during contention at courts wish to reach agreement in any case, We shall liberate them, and absolved, from any fines due to us or to judges and deputy judges, voivodes [palatines], and Castellans.

We further promise that we shall not allow anyone to collect fines from the nobles, which We might have imposed thereupon by means of litigation, but we shall collect the same by ourselves or through our Starosts, or officials: and the fines collected will be used in accordance with our wishes.

Also, all the inhabitants of the lands of Kuyavia and Dobrzyń who once offered us duties in oats shall be obliged to pay the same to Us only for ten years, with the elapse of which time they will be completely liberated from these oats duties.

Likewise, landed notaries, appointed to the Office of Notariate, ought always to take their place in court in person and not make use of others, either sub-scribes, or deputies, whenever this be possible; otherwise they would be permitted to have substitutes, who ought, however, to be presented as substitutes to the barons, and judges of the lands wherein they hold office: they must also enjoy a good reputation and have the approval of the said barons and judges for the office thereby approved; if this be not the case, We will have to entrust these duties to others, more suitable, skillful and persistent. Apart from troublesome reasons, no trivial reason will be able to excuse the absence of the Notaries.

For authorisation of this ordinance, the seal of our Majesty has been attached hereto. Done at Cracow, on the Friday within the Octave of the Epiphany of the Lord, in the year of Our Lord one-thousand four-hundred and thirty-three.

In the presence of the Fathers Reverend in Christ, the Distinguished, Eminent, and Noble Ones: Albert [Wojciech Jastrzębiec], Archbishop of the Saint Holy Church of Gniezno, and Primate; Zbigniew of Cracow, Bishop; John of Włocławek, John of Chełm, Bishops. Mikołaj of Michałów, Castellan and Starost; Piotr Szafraniec of Sandomierz, Jan of Licheń, at Brześć, Jarand of Grabie, at Włocławek, Palatines [resp. voivodes]; Piotr of Bujno, at Gniezno, Wawrzyniec Zaręba [vel Zaremba] of Sieradz, Albert [Wojciech] Malski of Łęczyca, Dobiesław of Oleśnica, at Wojnicz, Krystyn of Koziegłowy, at Sącz, Domarat of Kobylany, at Biecz, Krystyn of Brzeźno, Jan of Kretkowo, at Dobrzyń, Warskiusz of Samborzec, at Zawichost, Paweł Słodczy of Małogoszcz, Stanisław Gamrat of Połaniec, Paszko of Gosławice, at Konary, Stanisław of Gozdna, at Brześć, Castellans; Jan of Oleśnica, Marshal of our Kingdom of Poland, Piotr of Pieskowa-Skała, at Cracow, Piotr Korczbork of Poznan, Stanisław Bielawski of Łęczyca, Stanisław S[e]czkowski of Włocławek, Andrzej of Lublin, at Dobrzyń, Treasurers, Chamberlains of our Kingdom of Poland; Paweł of Bogumiłowice, at Cracow, Jan of Sprowa, at Sandomierz, Abraha[m] of Sbąszyń [i.e. Zbąszyń], at Poznan, Piotr of Widawa, at Sieradz, Mikołaj Słup of Dobrzyń, Judges; Stanisław of Charbniowice [i.e. Charbinowice], at Sandomierz; Żegota of Mojkowice, at Sieradz, Aleksy of Dobrzyń, Mikołaj of Kościelec, at Bydgoszcz, Standard-Bearers. Piotr Strynkowski, Cup-Bearer of Łęczyca, Sigismund Bobowski of Cracow, Zawisza of Oleśnica [‘the Red’] at Sandomierz, Sub-judges [sc. deputy judges], and the other Soldiers established in the Parliament-General, or the Convention [resp. Assembly]. Done through the hands of the aforesaid Reverend Father, Lord John, Bishop of Włocławek, Chancellor of the Kingdom of Poland, and the Venerable Vladislaus of Oporów, Doctor of Decrees [i.e., Canon Law], Dean of Cracow, Protonotary of the Apostolic See, and Vice-Chancellor of the same Kingdom.

Translaeted © by Tristan Korecki, Philip Earl Steele

Vladislaus Dei gratia Rex Poloniae, necnon Terrarum Cracoviae, Sandomiriae, Siradiae, Lancidae, Cujaviae, Lithvaniaeque Princeps: Pomeraniae, Russiaeque Dominus et haeres etc. significamus tenore praesentium quibus expedit universis, quomodo libramine verae rationis pensantes intemeratae fidei et insuperabilis virtutis constantiam, quibus incolae Regni nostri Poloniae in bellis et certaminibus, quae cum prosperis auspice Domino nostrorum triumphorum successibus, saepe saepiusque pro defensione nostra et Regni ejusdem, hostium sustinendo insultus suscepimus, placere Nobis meruerint, et votis nostris obsecundatione fideli non absque varijs periculis corporum et extenuatione rerum, devota subiectione ubique et semper paruerunt, horum intuitu et aliorum contemplatione meritorum quae excelsa dona nostrae munificentiae non indigne promerentur, volentes etiam ut benevolentia eorum, fidei affectus, quos cum tanta sinceritate et in filios nostros praeclaros Principes Vladislaum et Casimirum direxerint, quorum unum, quem aptiorem ad regimen Regni cognoverint; quem nostris requisitionibus admoniti, sibi expleta vitae nostrae periodo pro Rege, Principe, Domino et haerede Regni hujus Poloniae et Terrarum Lithvaniae et Russiae; quas praeclarus Princeps Dominus Sigismundus Kerstuthi, Magnus Dux Lithvaniae, Frater noster carissimus: prout in praesentia possidet et debet ad tempora vitae suae possidere; et post obitum ejus ad Nos, et filios nostros praedictos ac coronam vera et haereditaria successione devolvi, sicut patentibus literis ad hoc confectis est firmatum devote et humiliter susceperint; et corona Regni sceptrisque regalibus cum solennitate ceremoniarum debita, promiserint tanquam verum et legitimum successorem postquam aetatem legitimam habuerit insignire; dignis pro grata vicissitudine Regiae Celsitudinis muneribus compensentur.

Omnia jura et ipsorum privilegia quae dudum, circa coronationem nostram et aliis postmodum momentis et temporibus ipsis concessimus, vel quae eis alij Reges et Principes veri haeredes Regni Poloniae praedecessores nostri ab antiquis temporibus concesserint: patrocinio praesentis privilegii nostri ratificamus, approbamus, renovamus et confirmamus sub infrascriptorum moderamine articulorum, quorum regulatione, si quae obscura tenor praedictorum privilegiorum comprehendit, sensum recipient clariorem, et ambigua omnium dubietate carebunt, per quam intellectus confundi et nasci errores consveverunt.

Primo quidem quod universas aedes Sacras seu ecclesias in omnibus eorum viribus, immunitatibus et libertatibus ac metis et distinctionibus antiquis, quibus temporibus duorum praedecessorum nostrorum Poloniae Regum et Ducum fruebantur, volumus omnimode conservare; dignitates autem ecclesiasticas et saeculares Regni Poloniae, aequo modo circa jura et consvetudines ac libertates ipsorum, quae et quas temporibus Serenissimorum Principum Dominorum Casimiri, Ludovici et aliorum Regum ac Ducum haeredum Regni Poloniae obtinebant dimittemus persistere et permanere.

Quas quidem dignitates cum eas vacare contigerit, nulli extraneo terrigenae nisi nobili benemerito, et in fama laudabiliter conservato illius Terrae, in qua dignitas hujusmodi vel honor vacaverint Terrae videlicet Cracoviensi terrigenam Cracoviensem, Sandomiriensi terrigenam Sandomiriensem et in Majori-Polonia terrigenam Poloniae Majoris; et sic demum singulis Terris Regni Poloniae dabimus vel quomodolibet conferemus.

Super quibus etiam dignitatibus ecclesiasticis et saecularibus literas expectativas, nulli personae dabimus in futurum, et quod praedictas dignitates tam ecclesiasticas quam saeculares non debemus minuere nec etiam suffocare, et possessiones, census, aut salaria ad eos pertinentia, absque juris debito examine non auferre.

Item quod per tenutarios castrorum et fortalitiorum alienae gentis vel extraneae nationis Regnum in se, et in suis partibus crebrius periclitari contingit, pro eo et ex eo nulli Ducum et de Ducali genere descendenti seu extraneo alienigenae cuipiam aliquod Castrum, fortalitium aut civitatem ad regendum pro tempore vel in aevum dabimus, assignabimus aut quomodolibet conferemus; nec etiam aliquem talium in Capitaneum aut tenutarium Terrae alicujus aut Terrarum Regni nostri praedicti praeficere volumus, nec etiam surrogare.

Item promittimus insuper et spondemus, quod dum ad requisitionem nostram Nobiles nostri Regni extra metas ejusdem Regni nostri, ad repellendam hostium saevitiam transferre contigerit, ipsis satisfactionem condignam pro captivitate caeterisque damnis notabilibus faciemus. Metas vero seu granities saepe dicti Regni memorati Nobiles, ab insultu, et incursu aemulorum et hostium proprijs sumptibus tueri debent et omnimode teneantur. In casu vero quo aliquis aemulus Regni nostri, quocunque modo Regnum nostrum intraverit: et cum eodem conflictum intra metas ejusdem Regni terrigenas nostros facere contigerit, eisdem terrigenis pro captivitate duntaxat, si vero extra metas idipsum fieri contigerit, tunc et pro damnis si quaequod absit incurrerint, et pro captivitate satisfactionem condignam impendere. Et si quis ex nostris Baronibus, Nobilibus, Proceribus, seu terrigenis aliquem, vel aliquos captivum vel captivos cujuscunque status, Conditionis aut eminentiae captivaverit, illi vel illis promittimus a quolibet hujusmodi captivo dare et solvere unam sexagenam monetae in Regno nostro currentie, et recipere pro Nobis captivum depactandum exceptis civibus, et plebeis, quos ille, vel illi depactent, qui eos duxerit, seu duxerint captivandos pro libito suae voluntatis.

Item quod quando praefatis nostris terrigenis, extra metas Regni nostri, expeditionaliter exire, seu se transferre mandabimus, seu mandaremus quinque marcas, super quamlibet hastam dare, solvere, et distribuere, promittimus in civitate notabiliori, cujuslibet districtus, seu antequam metas Regni nostri exiverint praedicti.

Casu vero, seu successu temporis se offerente, dum infra spatium duorum annorum post distributionem pecuniarum sicut praemittitur factam, ad expeditionem non processerimus, extunc ijdem terrigenae ab hujusmodi pecuniis, et servitiis ratione praedictarum pecuniarum faciendis, erunt soluti poenitus et exempti. Si autem, infra decursum eorundem duorum annorum, ad expeditionem cum eisdem terrigenis nostris transitum faceremus, et extra metam Regni nostri cum expeditione processerimus, extunc praedicti terrigenae ab eisdem pecuniis, servitiis praetextu earundem similiter sint absoluti.

Item promittimus pro inclitis filijs nostris praedictis, quod postquam dante Domino unus illorum in Regem electus, sceptra Regni Poloniae amplectetur, monetam ex quocunque genere metalli, absque consensu et consilio speciali Praelatorum, et Baronum in Regno Poloniae cudere non permittet; quemadmodum Nos sine ipsorum consensu et consilio hujusmodi monetam cudere noluimus nec cudimus.

Absolvimus insuper et perpetuo liberamus omnes, et singulos omnium nostrorum terrigenarum kmethones ab omnibus solutionibus, contributionibus, et exactionibus, vecturis, laboribus, equitaturis, podwodis, dictis angariis, gravaminibus, frumentorum dationibus, dictis sep vulgariter, preterquam duos grossos monetae usualis Polonicalis, et in Regno Poloniae, communiter decurrentis, quos quidem duos grossos, quilibet kmetho praedictorum terrigenarum de quolibet laneo possesso solvet, etiamsi illum plures personae possideant. Scultetis eorum et servitoribus, quos ab hujusmodi solutione duorum grossorum volumus esse liberos, et exemptos, nec non molendinatoribus, tabernatoribus, et hortulanis non habentibus nec colentibus agros, hoc est mansos seu laneos integros vel medios, duntaxat exceptis atque demptis, singulis annis in futurum in Festo S. Michaelis Archangeli, usque ad diem S. Nicolai solvere sit adstrictus. Si autem praedictorum molendinatorum, sive tabernatorum, aut hortulanorum aliquis integrum laneum agrorum coluerit: tunc ad solutionem duorum grossorum, si vero medium laneum, ad solvendum unum grossum similiter monetae praedictae, Nobis sint adstricti. Ad quos quidem duos grossos monetae praescriptae, alias Serenissimo Principi Domino Ludovico, Hungariae et Poloniae Regi, solvere libere se submiserunt.

Quod si intra praefíxum terminum, Nobis aliqua villa pecuniam hujusmodi solvere neglexerit: extunc Exactor noster, quem pro tollenda eadem exactione duxerimus deputandum in eadem villa unum bovem, ratione non solutionis, absque spe restitutionis, habebit recipiendi omnimodam facultatem. Si vero intra quatuordecem dies post ejusdem bovis receptionem, eadem villa et quaevis alia, dictam pecuniam non solvent: extunc Exactor noster duos boves consimili modo sine spe restitutionis recipiat atque tollat.

Memoratus etiam Exactor pecuniarum praedictarum praetextu notae (quod napisne dicitur) nihil exigant, atque tollat: et nihilominus literis suis kmethones quietet de solutis. De civitatibus autem antiquis et novis, tempore regiminis nostri locatis sic statuimus: quod ille civis seu oppidanus, qui civitatem cum uxore, filiis et familia inhabitat, et agrum solus, vel per suum hortulanum, aut agricolam colit, non tenetur ad praedictam poradlne pensionem; sed si ante oppidum vel civitatem resideret solvat praefatam poradlne pensionem: ac si in villa resideret, non obstante, quod ad jus et jurisdictionem ejusdem oppidi seu civitatis pertinere, vel cum eis onera sufferre prohibeatur. Item spondemus: quod in nulla Terra totius Regni Poloniae justitionarium constituere volumus, vel quomodolibet surrogare. Praeterea promittimus: singulos articulos et clausulas, in privilegiis nullo vitio falsitatis depravatis, Serenissimorum Principum, Dominorum Casimiri et Ludovici, ac omnium aliorum, Regum, Ducum, ex vera successione haeredum antiquorum Regni Poloniae, ecclesiis, terrigenis, et civitatibus concessis, nostrorum praedecessorum contentas, praesertim commodum et profectum nostrum, Regnique Poloniae saepe fati et ipsius incolarum, concernentes, firmiter et inviolabiliter observare perpetuis temporibus, et tenere.

Item pollicemur: quod nullas stationes, seu procurationes, vel descensus in civitatibus, villis, et haereditatibus, curiis ac praediis ecclesiarum, nobilium, et terrigenarum nostrorum faciemus. Si vero casualiter, necessitate et opportunitate Nos cogente, stationem in bonis, civitatibus, castris, aut curiis ecclesiarum, nobilium Nos facere contigerit, extunc nil vi vel potentia recipere faciemus: vel quomodolibet facere, recipi permittemus, imo quaeque necessaria, nostris pecuniis propriis volumus comparare.

Caeterum promittimus et spondemus: quod nullum terrigenam possessionatum pro aliquo excessu, seu culpa capiemus, seu capi mandabimus; nec aliquam vindictam in ipso faciemus, nisi judicio rationabiliter fuerit convictus: et ad manus nostras, vel nostrorum Capitaneorum, per Judices ejusdem Terrae, in qua idem terrigena residet praesentatus; illo tamen homine, qui in furto, vel in publico maleficio, (utpote incendio, homicidio voluntario, raptu virginum et mulierum, villarum depopulationibus, et spoliis) deprehenderetur: similiter illis, qui de se nollent debitam facere cautionem vel dare, juxta quantitatem excessus vel delicti, duntaxat exceptis.

Nulli autem bona seu possessiones recipiemus: nisi fuerit judicialiter per Judices competentes vel Barones nostros Nobis condemnatus. Item promittimus, quod omnibus terrigenis, cum bonis et haereditatibus nostris granities postulantibus ac petentibus non denegabimus. Item pollicemur: quod omnes Terras nostras Regni nostri Poloniae, etiam Terrarum Russiae includendo, salvia tamen avenae contributionibus (de quibus Nobis, ad tempora vitae nostrae, sola Russia respondebit) ad unum jus et unam legem communem omnibus Terris reducemus: reducimusque, adunamus et unimus tenore praesentium mediante.

Item attendentes, quod dicti Regni nostri incolae, et inhabitatores in favorem nostrae Majestatis, privilegiis ipsis, per Nos et nostros praedecessores concessis quandoque derogarunt: eadem ipsorum privilegia nostra, et praedecessorum nostrorum, Regum ac Ducum, et haeredum legitimorum et verorum Regni Poloniae praedicti, ad statum priorem reducimus, reintegramus, restauramus: ac praesentis scripti patrocinio confirmamus, ratificamus, et declaramus, ipsaque robur obtinere perpetuae firmitatis.

Item si qui terrigenae, aut quivis alii incolae Regni Poloniae praedicti pendente lite in judicijs, pro quibuscunque causis concordare voluerint; a poenis nostris, et Judicum ac Subjudicum, Palatinorum ac Castellanorum, eosdem liberos facimus, et solutos.

Item promittimus, quod nulli poenas super nobilibus, ad quae Nobis judicialiter fuerint condemnati, exigendas donabimus, sed eas per Nos, aut nostros Capitaneos, seu officiales exigemus: et exactas, juxta bene placitum nostrum convertemus.

Item omnes incolae Terrarum Cujaviensis et Dobrzynensis, de avena solita, quam Nobis solvere consveverunt, ad decem anuos duntaxat Nobis respondere sint adstricti, quibus revolutis ab hujusmodi avena liberi sint, et exempti.

Item Notarij Terrestres, ad Officium Notariatus promoti, semper soli judicijs, et non per alios, vel subscribas, vel surrogandos resideant, ubi commode potuerint, alias liceret eis habere substitutos, quos Baronibus, Judicibus Terrarum, in quibus officium hujusmodi possident, substituendos praesentare teneantur: et quod tales sint bonae famae, et a dicte Baronibus, et Judicibus, ad officium hujusmodi approbati; alias a Nobis continuo hoc ipsorum officium, alijs habilioribus, et magis assiduis est conferendum. Nulla autem levis causa, nisi ardua, absentiam Notariorum poterit excusare, Harum, quibus sigillum nostrae Majestatis appensum est, testimonio literarum. Datum Cracoviae feria sexta intra Octavam Epiphaniae Domini, anno Domini 1438. Praesentibus Reverendis in Christo Patribus, Magnificis et Nobilibus: Alberto, Sanctae Gnesnensis Ecclesiae Archiepiscopo, et Primate, Sbigneo Cracoviensi, Joanne Vladislaviensi, Joanne Chelmensi, Episcopis; Nicolao de Michalow Castellano et Capitaneo Cracoviensi, Petro Szafraniec Sandomiriensi, Joanne de Lichin Brzestensi, Iarando de Grabie Vladislaviensi, Palatinis; Petro de Bnino Gnesnensi, Laurentio Zareba Siradiensi, Alberto Malski Lanciciensi, Dobeslao de Olesznica Woynicensi, Cristino de Kozieglowy Sandecensi, Domaratho de Kobylany Bieczensi, Cristino Brzezensi, Joanne de Kretkow Dobrzynensi, Varschio de Samborzec Zawichostensi, Paulo Slodczy Malogostensi, Stanislao Gamrat Polanecensi, Paszkone de Goslawice Konariensi, Stanislao de Gozdna Brestensi, Castellanis; Joanne de Olesznica, Regni nostri Poloniae Mareschalco, Petro de Pieszkowa Skala Cracoviensi, Petro Korczbok Posnaniensi, Stanislao Bielawski Lanciciensi, Stanislao Sczkowski Vladislaviensi, Andrea de Lublin Dobrzynensi, Regni nostri Poloniae Thesaurarijs, Succamerarijs; Paulo de Воgumilowice Cracoviensi, Joanne de Sprowa Sandomiriensi, Abraha de Sbaszyn Posnaniensi, Petro de Widawa Siradiensi, Nicolao Slup Dobrinensi, Judicibus; Stanislao de Charbniowice Sandomiriensi, Zegotha de Moykowice Siradiensi, Alexio Dobrinensi, Nicolao de Koscielec Bydgostensi, Vexilliferis; Petro Strynkowski Pincerna Lanciciensi, Sigismundo Bobowski Cracoviensi, Zawissio de Olesznica Sandomiriensi Subjudicibus, et alijs Militibus in Generali Parlamento, seu Conventione constitutis. Datum per manos praedicti Reverendi Patris, Domini Joannis, Episcopi Vladislaviensis Regni Poloniae Cancellarij, et Venerabilis Vladislai de Oporow, Decretorum Doctoris, Decani Cracoviensis, Sedis Apostolicae Protonotarij, ejusdem Regni Vicecancellarij.

Volumina legum, t. 1, Petersburg 1859, s. 40–42 (90–95).